Nhật Bản thời cận đại là giai đoạn lịch sử kéo dài từ năm 1868 đến năm 1945, bắt đầu từ cuộc Duy tân Minh Trị và kết thúc với sự thất bại của Nhật Bản trong Thế chiến thứ hai. Đây là giai đoạn Nhật Bản chuyển đổi từ một nước phong kiến lạc hậu sang một cường quốc hàng đầu thế giới.
Thời Edo (Tokugawa, 1603 – 1868)
Thời Edo bắt đầu sau khi Tokugawa Ieyasu chiến thắng trong trận Sekigahara năm 1600, đánh bại các đối thủ của mình và thống nhất Nhật Bản. Tokugawa Ieyasu đã thiết lập Mạc phủ Tokugawa tại Edo (nay là Tokyo), và cai trị Nhật Bản trong hơn 250 năm.
Thời Edo là một giai đoạn ổn định và thịnh vượng trong lịch sử Nhật Bản. Mạc phủ Tokugawa đã thành lập một hệ thống chính trị ổn định, tập trung quyền lực vào tay tướng quân. Mạc phủ cũng đã thực hiện một số chính sách kinh tế và xã hội nhằm thúc đẩy sự phát triển của đất nước.
*Chính trị
Dưới thời Mạc phủ Tokugawa, Nhật Bản được cai trị theo chế độ phong kiến. Mạc phủ Tokugawa nắm quyền lực tối cao, và các daimyo (lãnh chúa phong kiến) phải quy phục Mạc phủ.
Mạc phủ Tokugawa đã thực hiện một số chính sách nhằm ổn định đất nước và phát triển kinh tế, như:
- Thực hiện chính sách sakoku (giam mình), đóng cửa đất nước với thế giới bên ngoài
- Tạo ra một hệ thống phân cấp xã hội chặt chẽ, dựa trên chế độ đẳng cấp
- Phát triển kinh tế nông nghiệp và thương mại
*Kinh tế
Dưới thời Mạc phủ Tokugawa, kinh tế Nhật Bản phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là kinh tế nông nghiệp và thương mại.
- Nông nghiệp: Nhật Bản có khí hậu ôn hòa, đất đai màu mỡ, thuận lợi cho phát triển nông nghiệp. Nông nghiệp Nhật Bản phát triển theo hướng thâm canh, áp dụng các kỹ thuật canh tác tiên tiến.
- Thương mại: Nhật Bản phát triển thương mại nội địa và thương mại quốc tế. Thương mại nội địa phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là ở các trung tâm đô thị. Thương mại quốc tế phát triển nhờ vào chính sách sakoku, tạo ra nhu cầu về hàng hóa nhập khẩu.
*Văn hóa
Dưới thời Mạc phủ Tokugawa, văn hóa Nhật Bản phát triển rực rỡ, thể hiện qua các lĩnh vực như:
- Văn học: Văn học Nhật Bản thời Edo phát triển rực rỡ, với nhiều tác phẩm nổi tiếng như “Chuyện Genji”, “Hắc mã triều đình”.
- Nghệ thuật: Nghệ thuật Nhật Bản thời Edo cũng phát triển rực rỡ, với các lĩnh vực như hội họa, điêu khắc, âm nhạc,…
- Kiến trúc: Kiến trúc Nhật Bản thời Edo cũng phát triển rực rỡ, với các công trình tiêu biểu như lâu đài Edo, đền Sensoji,…
Thời Edo chấm dứt vào năm 1868, khi cuộc Duy tân Minh Trị diễn ra. Cuộc Duy tân Minh Trị đã xóa bỏ chế độ phong kiến, thiết lập chế độ quân chủ lập hiến, và mở ra một thời kỳ mới cho Nhật Bản.
Thời cận đại và hiện đại (từ 1868)
Thời Meiji là giai đoạn lịch sử của Nhật Bản kéo dài từ năm 1868 đến năm 1912, dưới thời cai trị của Thiên hoàng Minh Trị. Đây là giai đoạn Nhật Bản thực hiện cuộc Duy tân Minh Trị, chuyển đổi từ chế độ phong kiến sang chế độ quân chủ lập hiến, và phát triển nhanh chóng trở thành một cường quốc hàng đầu thế giới.
Nguyên nhân dẫn đến cuộc Duy tân Minh Trị
Chế độ phong kiến Nhật Bản đã suy yếu và lạc hậu, không thể đáp ứng được yêu cầu của thời đại. Bên cạnh đó, Nhật Bản đã được tiếp xúc với nền văn hoá phương Tây nên họ nhận thức được sự đổi mới. Chính vì lý do đó mà Thiên hoàng Minh Trị – một người có tầm nhìn xa trông rộng đã quyết tâm thực hiện cuộc Duy Tân.
Diễn biến cuộc Duy tân Minh Trị
Giai đoạn đầu (1868-1873): Giai đoạn này, Thiên hoàng Minh Trị đã tiến hành một loạt cải cách nhằm xóa bỏ chế độ phong kiến, xây dựng nền tảng cho sự phát triển của đất nước. Các cải cách quan trọng trong giai đoạn này bao gồm:
- Tháng 1/1868, Thiên hoàng Minh Trị đã tuyên bố bãi bỏ Mạc phủ Tokugawa, khôi phục lại quyền lực của Thiên hoàng.
- Tháng 6/1868, triều đình đã ban bố Minh Trị Duy tân, tuyên bố mở cửa đất nước với thế giới bên ngoài.
- Tháng 7/1868, triều đình đã ban hành Bản tuyên ngôn Bình đẳng, tuyên bố bình đẳng nhật Bản giữa người Nn với người nước ngoài.
- Tháng 10/1868, triều đình đã ban hành Hiến pháp Hòa bình, tuyên bố lập ra chế độ quân chủ lập hiến.
Giai đoạn sau (1873-1912): Giai đoạn này, Nhật Bản tiếp tục thực hiện các cải cách nhằm phát triển kinh tế, văn hóa, giáo dục, quân sự. Các cải cách quan trọng trong giai đoạn này bao gồm:
- Thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
- Xây dựng hệ thống giáo dục hiện đại.
- Xây dựng quân đội hiện đại.
Kết quả của cuộc Duy tân Minh Trị
Cuộc Duy tân Minh Trị đã mang lại những kết quả to lớn cho Nhật Bản, đưa đất nước này phát triển nhanh chóng trở thành một cường quốc hàng đầu thế giới. Cụ thể, cuộc Duy tân Minh Trị đã đạt được những thành tựu sau:
*Về chính trị:
- Lập ra chế độ quân chủ lập hiến, Thiên hoàng là người đứng đầu đất nước, nhưng quyền lực thực tế thuộc về thủ tướng.
- Xóa bỏ chế độ đẳng cấp, xây dựng một xã hội bình đẳng.
*Về kinh tế:
- Thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đưa Nhật Bản trở thành một cường quốc công nghiệp.
- Xuất khẩu hàng hóa sang các nước trên thế giới.
*Về văn hóa:
- Tiếp thu văn hóa phương Tây, nhưng vẫn giữ gìn những giá trị văn hóa truyền thống.
*Về quân sự:
- Xây dựng quân đội hiện đại, trở thành một trong những cường quốc quân sự hàng đầu thế giới.
Thời chủ nghĩa quân phiệt (1912 – 1945)
Thời chủ nghĩa quân phiệt là giai đoạn lịch sử của Nhật Bản kéo dài từ năm 1912 đến năm 1945, dưới thời trị vì của Thiên hoàng Taisho và Thiên hoàng Hirohito. Đây là giai đoạn Nhật Bản phát triển nhanh chóng về kinh tế, quân sự, nhưng cũng là giai đoạn đất nước này đi theo con đường xâm lược, dẫn đến thất bại trong Chiến tranh thế giới thứ hai.
*Nguyên nhân dẫn đến thời kỳ chủ nghĩa quân phiệt
Tình hình kinh tế và chính trị bất ổn trong thập niên 1920 đã dẫn tới sự trỗi dậy của chủ nghĩa quân phiệt, và đỉnh điểm là việc Nhật Bản gia nhập phe Trục rồi tiến hành chinh phạt phần lớn các lãnh thổ thuộc châu Á-Thái Bình Dương
*Thành tựu
– Về kinh tế: Nhật Bản tiếp tục phát triển nhanh chóng, trở thành một trong những cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới. Nhật Bản đã phát triển công nghiệp nặng, công nghiệp hóa chất, và công nghiệp điện tử. Nền kinh tế Nhật Bản có nền tảng vững chắc, dựa trên nền tảng khoa học kỹ thuật tiên tiến.
– Về quân sự: Xây dựng một quân đội hùng mạnh, hiện đại, trở thành một cường quốc quân sự hàng đầu thế giới. Quân đội Nhật Bản được trang bị vũ khí tối tân, có lực lượng đông đảo và tinh nhuệ.
*Thiệt hại
– Về chính trị: Chế độ quân chủ lập hiến ở Nhật Bản bị suy yếu, quyền lực thực tế nằm trong tay các thủ tướng và quân phiệt. Điều này đã dẫn đến sự bất ổn chính trị ở Nhật Bản.
– Về kinh tế: Bị thiệt hại nặng nề do Chiến tranh thế giới thứ hai. Nhiều thành phố, nhà máy, cơ sở hạ tầng bị phá hủy.
Thời kỳ chủ nghĩa quân phiệt ở Nhật Bản là một giai đoạn lịch sử đầy biến động và thăng trầm. Giai đoạn này đã đạt được những thành tựu nhất định về kinh tế, quân sự, nhưng cũng là giai đoạn đất nước này đi theo con đường xâm lược, dẫn đến thất bại trong Chiến tranh thế giới thứ hai.
Thời hậu chiến (1945 – nay)
– Từ 1945 đến 1952, Nhật Bản trải qua thời kỳ bị quân đội Mỹ chiếm đóng, đánh dấu lần đầu tiên trong lịch sử quốc gia này bị một lực lượng nước ngoài chiếm giữ.
– Vào năm 1946, Nhật Bản thông qua hiến pháp mới, trong đó Thiên hoàng mất hết quyền lực chính trị và quân sự, chỉ còn là biểu tượng quốc gia. Hiến pháp này cũng thiết lập chế độ bầu cử đại diện và bảo vệ quyền lợi nhân dân. Nhật Bản bị cấm tham gia chiến tranh và duy trì lực lượng quân sự. Sự tách biệt giữa Thần đạo và nhà nước cũng được quy định rõ ràng.
– Năm 1954, Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản được thành lập. Sau thất bại trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Nhật Bản đã nhanh chóng phục hồi và phát triển kinh tế một cách ngoạn mục.
Các triều đại Thiên hoàng kể từ năm 1868:
– 1868 – 1912: Thời kỳ Meiji
– 1912 – 1926: Thời kỳ Taisho
– 1926 – 1989: Thời kỳ Showa
– Từ 1989 đến nay: Thời kỳ Heisei với Thiên hoàng Akihito, vị Thiên hoàng thứ 125.
Như vậy, lịch sử cận đại và hiện đại của Nhật Bản được vẽ lên với nhiều mảng màu, từ những thời kỳ u ám sau Chiến tranh thế giới thứ hai đến sự phục hồi và biến đổi mạnh mẽ, khiến Nhật Bản trở thành một trong những “con rồng” của châu Á. Đó quả thực là một kỳ tích đáng ngưỡng mộ.
