Bạn đã bao giờ tò mò về những ngôi đền thờ Mẫu cổ kính, linh thiêng và ẩn chứa bao câu chuyện huyền bí ở miền Bắc? Thật vậy, các đền thờ Mẫu đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Việt, đặc biệt là ở vùng đất Bắc Bộ. Qua bài viết này, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá vẻ đẹp kiến trúc độc đáo, những giá trị văn hóa sâu sắc và ý nghĩa tâm linh to lớn mà các đền thờ Mẫu mang lại.
Quần thể di tích Phủ Dầy – Nam Định
Địa chỉ: Xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định.
Quần thể di tích Phủ Dầy là một trong những khu di tích nổi bật của miền Bắc, không chỉ mang giá trị nghệ thuật cao mà còn gắn liền với tín ngưỡng thờ phụng bà Chúa Liễu Hạnh – một trong bốn vị thần được tôn sùng trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam.
Khu di tích này bao gồm hơn 20 công trình kiến trúc độc đáo, trong đó có ba phủ lăng quan trọng nhất, phản ánh rõ nét cuộc đời và những lần giáng sinh của Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Ba công trình nổi bật gồm có: phủ Tiên Hương (phủ chính), phủ Vân Cát và lăng Chúa Liễu, tất cả đều được xây dựng công phu, mang đậm dấu ấn văn hóa và nghệ thuật truyền thống.
Khi tham gia lễ hội tại Phủ Dầy, du khách không chỉ có cơ hội thưởng thức không khí linh thiêng và trang trọng mà còn được hòa mình vào những nét văn hóa phong phú của người dân nơi đây.
Bên cạnh các lễ vật quen thuộc như xôi, chè, hương hoa, và bánh kẹo dâng lên Thánh Mẫu, du khách cần chuẩn bị thêm những món ăn khác như thịt luộc chín, giò, chả, bánh chưng, cùng với các lễ vật sống (gạo, trứng, muối, thịt sống) để thờ cúng Thanh, Bạch xà và Ngũ Hổ tại ban Công Đồng Tứ Phủ.
Những lễ vật này không chỉ thể hiện lòng thành kính của người dân mà còn phản ánh sự phong phú của nền văn hóa ẩm thực truyền thống, góp phần làm cho không gian lễ hội trở nên sinh động và ý nghĩa hơn. Quần thể di tích Phủ Dầy thực sự là một điểm đến không thể bỏ qua đối với những ai muốn tìm hiểu về văn hóa và tín ngưỡng của dân tộc Việt Nam.
Xem thêm: Đền thờ Đức Thánh Trần – Biểu tượng tín ngưỡng của người dân Việt
Phủ Tây Hồ
Địa chỉ: Số 52 phố Đặng Thai Mai, phường Quảng An, quận Tây Hồ, Hà Nội.
Phủ Tây Hồ là một di tích lịch sử quan trọng, được xây dựng từ thế kỷ 17 để thờ phụng Thánh Mẫu Liễu Hạnh, một trong những vị thần được tôn sùng trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam.
Nơi đây không chỉ là một địa điểm du lịch tâm linh nổi tiếng ở Hà Nội mà còn là biểu tượng cho những giá trị văn hóa, lịch sử và văn hiến của Thủ đô. Phủ Tây Hồ nằm bên bờ hồ Tây thơ mộng, tạo nên một không gian thanh tĩnh và linh thiêng, thu hút đông đảo du khách và tín đồ đến tham quan và chiêm bái.
Vào dịp Tết Nguyên Đán và hai ngày hội lớn (mùng 3/3 và 13/8 Âm lịch), không khí tại Phủ Tây Hồ trở nên nhộn nhịp và sôi động hơn bao giờ hết. Trong những ngày này, nơi thờ tự này thu hút hàng ngàn du khách từ khắp nơi đổ về, cùng nhau tham gia lễ hội, dâng hương, cúng bái và cầu mong may mắn, bình an cho bản thân và gia đình.
Những hoạt động văn hóa đặc sắc, cùng với những món ăn truyền thống hấp dẫn, tạo nên một không gian lễ hội đầy sắc màu và ý nghĩa. Phủ Tây Hồ không chỉ là nơi để thờ phụng mà còn là nơi giao thoa giữa văn hóa tâm linh và đời sống cộng đồng, mang lại cho du khách những trải nghiệm phong phú và đáng nhớ.
Đền Sòng Sơn
Địa chỉ: Phường Bắc Sơn, thị xã Bỉm Sơn, tỉnh Thanh Hóa.
Khi nói đến các đền thờ Mẫu ở miền Bắc, không thể không nhắc đến đền Sòng Sơn, một trong những ngôi đền nổi tiếng nhất trong khu vực. Đền Sòng Sơn thờ Nữ Thần Vân Hương, còn được biết đến với tên gọi Bà Chúa Liễu Hạnh hay Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Ngôi đền này được người dân địa phương ca ngợi là “Đền Sòng thiêng nhất xứ Thanh”, thể hiện tầm quan trọng và sự kính ngưỡng của cộng đồng đối với vị thần này.
Đền Sòng Sơn có kiến trúc phức tạp với ba cung liên tiếp, tạo nên không gian trang nghiêm và bề thế. Những cột trụ và xà ngang bên trong đền được trang trí tinh xảo với các hoành phi và câu đối, thể hiện lòng tôn kính và sự ca ngợi đối với Thánh Mẫu Liễu Hạnh.
Tượng thờ chính trong đền là hình ảnh của Nữ Thần Vân Hương – Bà Chúa Liễu Hạnh, bên cạnh đó còn có nhiều tượng thờ khác như Phật Bà Quan Thế Âm Bồ Tát, Ngọc Hoàng Thượng Đế, cùng các vị thần như Thánh Cô, Thánh Cậu và Đức Thánh Trần Hưng Đạo Vương, tạo nên sự đa dạng và phong phú trong tín ngưỡng tại nơi đây.
Đền Dầm
Địa chỉ: Đê Hữu Hồng, Ninh Sở, Thường Tín, Hà Nội.
Đền Dầm là nơi thờ phụng Mẫu Đệ Tam – Mẫu Thoải (Thoải Cung), một trong ba vị Thánh Mẫu quan trọng trong tín ngưỡng của người Việt. Dù được xây dựng từ thế kỷ 11, ngôi đền vẫn bảo tồn được nét kiến trúc cổ kính với hệ thống cột gỗ, mái ngói truyền thống, cùng ba cửa ra vào và sáu trụ xây kiên cố. Trên các trụ, hoa văn và câu đối được chạm khắc tinh xảo, trong khi tường được đắp long mã, tạo nên một không gian trang nghiêm và ấm cúng trong khuôn viên thoáng đãng.
Đặc biệt, bên trái chánh điện là một gốc đa cổ thụ có tuổi đời gần 1000 năm, mang lại cảm giác huyền bí cho ngôi đền. Lễ hội Đền Dầm diễn ra vào mùa xuân, từ ngày 1 đến ngày 10 tháng 2 âm lịch hàng năm, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia, tạo nên không khí lễ hội sôi động và linh thiêng.
Đền Đông Cuông
Địa chỉ: Thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, Yên Bái.
Đền Đông Cuông được các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian xem là nơi khởi nguồn của Mẫu Thượng Ngàn trong hệ thống thờ Mẫu của người Việt. Với vị trí phong thủy lý tưởng, ngôi đền được xây dựng giữa khung cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp, có sông và núi hòa quyện, tạo nên sự cân bằng âm dương.
Đền thờ chính Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn, đại diện cho tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ, còn có sự hiện diện của Chầu Đệ Nhị và các vị thần bảo vệ quốc gia. Bên trong đền, không gian được trang trí với những họa tiết tinh xảo, mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống. Hằng năm, từ tháng Giêng đến tháng Ba Âm lịch, đặc biệt là dịp cuối năm, các tín đồ theo tín ngưỡng thờ Mẫu từ khắp nơi tụ tập về đây để tổ chức lễ Mẫu, thực hiện tục lệ “bắc ghế hầu Thánh”.
Khi đến thăm Đền Mẫu Đông Cuông, du khách có thể bày biện những mâm lễ cơ bản, phù hợp với phong tục thờ Mẫu để thể hiện lòng thành kính của mình.
Đền Cờn
Địa chỉ: Gò Diệc, gần cửa biển Lạch Cờn, làng Phương Cần, phường Quỳnh Phương, thị xã Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An.
Đền Cờn đã được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia từ năm 1993 và là nơi thờ tự Tứ vị Thánh Nương, bao gồm: Thái hậu Dương Nguyệt Quả, bà nhũ mẫu cùng hai nàng công chúa Triệu Nguyệt Khiêu và Triệu Nguyệt Hương. Kể từ khi được thành lập, ngôi đền đã trở thành điểm đến của ngư dân mỗi khi ra khơi, nơi họ cầu xin sự bình an, sức khỏe, và mong mỏi cho mưa thuận gió hòa, cũng như những mẻ thủy hải sản bội thu.
Lễ hội Đền Cờn diễn ra từ ngày 19 đến 21 tháng Giêng âm lịch, bao gồm hai phần chính:
Phần lễ: Gồm các hoạt động như lễ khai quang, yết cáo, khai hội, cầu ngư, hợp tế, yết vị, đại tế và lễ tạ.
Phần hội: Bao gồm các hoạt động văn hóa như triển lãm ảnh, thi tiếng chim hót chào mùa xuân, thi đấu thể thao, và thưởng thức các loại hình nghệ thuật truyền thống như hát tuồng, chèo, và chầu văn.
Đền Mẫu Hưng Yên
Địa chỉ: Số 2 Bãi Sậy, Quang Trung, Hưng Yên.
Đền Mẫu Hưng Yên, còn được biết đến với tên gọi Hoa Dương Linh Từ, thờ bà Dương Quý Phi, một nhân vật nổi tiếng trong lịch sử triều Tống Trung Hoa. Đây là một điểm đặc biệt hiếm có trong các ngôi đền cổ xưa tại Việt Nam, khi thường thì các đền thờ Mẫu khác thường thờ các vị thần nữ bản địa.
Du khách thường truyền tai nhau rằng khi đặt chân đến Đền Mẫu Hưng Yên và thành tâm cầu xin duyên số, họ sẽ nhận được những điều may mắn. Nhiều người khẳng định rằng những ai cầu mong sức khỏe, bình an trong cuộc sống hay thành công trong công việc làm ăn đều được phù hộ, mọi việc hanh thông và suôn sẻ hơn. Chính vì vậy, Đền Mẫu Hưng Yên không chỉ là nơi thờ tự mà còn là điểm đến tâm linh mang lại hy vọng và sự an lành cho mọi người.
Đền Sinh – Đền Hóa Hải Dương
Địa chỉ: Thôn An Môn, xã Lê Lợi, thị xã Chí Linh, Hải Dương.
Đền Sinh – Đền Hóa là một trong những ngôi đền thờ Mẫu nổi tiếng ở miền Bắc, thu hút sự quan tâm của nhiều tín đồ. Ngôi đền này thờ đức Thánh Phi Bồng Hiệu Thiên và Thánh Mẫu Thạch Linh, những vị thánh được người dân tin tưởng sẽ phù hộ cho họ sức khỏe, mưa thuận gió hòa và mùa màng bội thu.
Vào các tháng 5 và 8 âm lịch, không khí tại An Môn trở nên sôi động và nhộn nhịp với các lễ hội. Khách hành hương từ khắp nơi đổ về đây, mang theo những tâm tư, ước nguyện và lễ vật dâng lên các vị thánh. Đặc biệt, du khách sẽ được tham gia vào các nghi lễ như lễ đón bóng Thánh, lễ ban phước, cũng như các hội thi hát văn diễn xướng hầu Thánh và nhiều hoạt động lễ hội phong phú khác, tạo nên một không gian linh thiêng và đầy sắc màu văn hóa.
Đền Mẫu Âu Cơ
Địa chỉ: Xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ.
Đền Mẫu Âu Cơ tọa lạc trên vùng đất có truyền thống văn hóa và lịch sử phong phú, là nơi thờ Tổ Mẫu Âu Cơ, biểu tượng cho nguồn cội của dân tộc Việt Nam. Ngôi đền này không chỉ là một nơi thờ tự mà còn là một tác phẩm nghệ thuật kiến trúc quý giá, lưu giữ nhiều pho tượng quý báu như tượng Âu Cơ, tượng Đức Ông cùng với những cổ vật và bức chạm tinh xảo.
Lễ hội chính của đền diễn ra vào ngày Tiên giáng, mùng 7 tháng Giêng âm lịch. Các hoạt động trong lễ hội bao gồm lễ tế Thành Hoàng tại đình, rước kiệu từ đình vào đền, cùng với lễ dâng hương và các lễ vật như 100 bánh ngọt, 100 phẩm oản và trái cây.
Lễ hội kéo dài trong 3 ngày từ mùng 7 đến mùng 9 tháng Giêng âm lịch, với nhiều trò chơi dân gian hấp dẫn như đu tiên, chọi gà, và cờ người. Ngày cuối cùng của lễ hội là lễ rước kiệu từ đền trở về đình, đánh dấu sự kết thúc của các hoạt động linh thiêng và vui tươi.
Đền Mẫu Tây Thiên
Địa chỉ: Tam Quan, Tam Đảo, Vĩnh Phúc.
Tây Thiên không chỉ là điểm khởi đầu của Phật giáo mà còn là trung tâm của tín ngưỡng thờ Quốc Mẫu Tây Thiên Lăng Thị Tiêu. Bà là nhân vật lịch sử có công lao to lớn trong việc giúp vua Hùng mở rộng lãnh thổ, thống nhất đất nước và truyền dạy cho nhân dân cách trồng lúa nước.
Đối với những du khách đến để vãn cảnh, tham quan và dâng lễ, họ chỉ cần mang theo hoa quả, bánh quy bơ GPR và kẹo ngọt. Trong khi đó, nếu tham gia hầu đồng, du khách cần chuẩn bị đầy đủ lễ chay và lễ mặn để thể hiện lòng thành kính của mình.
Tìm hiểu thêm: Tìm hiểu về đền thờ Thánh Gióng – Di sản văn hóa cần bảo tồn
Đền Mẫu Tiên La
Địa chỉ: Đoan Hùng, Hưng Hà, Thái Bình.
Đền Mẫu Tiên La được xây dựng bởi người dân nơi đây để tôn vinh nữ tướng Bát Nạn, người đã có công lớn trong việc dẹp giặc ngoại xâm, bảo vệ quê hương. Ngôi đền được thiết kế theo cấu trúc “Tiền nhất – Hậu đinh”, trong đó từng chi tiết như cột, kèo và đao mái uốn cong được chăm chút tỉ mỉ, mang hình dáng của một con rồng bay lên hoặc biểu tượng Lưỡng Long Chầu Nguyệt, thể hiện sự tôn nghiêm và sức mạnh.
Đền Tiên La bao gồm ba tòa điện chính: Đại Bái (Tiền tế), Trung tế và Hậu điện (Hậu Cung), mỗi tòa đều có kiến trúc độc đáo và các hiện vật quý giá. Lễ hội đền Tiên La diễn ra từ ngày 10 đến 20 tháng 3 âm lịch hàng năm, trong đó ngày chính hội vào ngày 17, trùng với ngày mất của nữ tướng Bát Nạn. Lễ hội không chỉ thu hút đông đảo du khách tham gia lễ bái mà còn tổ chức nhiều hoạt động văn hóa truyền thống như hát ca trù, biểu diễn múa lân, và các trò chơi dân gian, mang đến không khí sôi động và ý nghĩa sâu sắc cho cộng đồng.
Đền Mẫu Hàn Sơn
Địa chỉ: Hà Sơn, Hà Trung, Thanh Hóa.
Đền Mẫu Hàn Sơn, còn được biết đến với tên gọi Đền Mẫu Đệ Tam hay Đệ Tam Thoải Phủ, là một ngôi đền mang giá trị văn hóa lịch sử đặc biệt. Mặc dù không có vẻ ngoài hoành tráng, nhưng những dấu ấn của thời gian trên công trình này lại làm nổi bật vẻ cổ kính và linh thiêng của nó.
Cổng đền hướng ra bờ sông Lèn, nổi bật với bức đại tự “Hàn Sơn linh từ” ở chính giữa. Bên trong, đền được xây dựng thành 4 cấp với 4 cung, tạo nên một không gian thờ cúng trang nghiêm và yên tĩnh. Khi đến lễ tại đền Mẫu Hàn Sơn, du khách được khuyên nên chuẩn bị các lễ vật có sắc trắng như hoa cúc trắng, hoa sen trắng, hay xôi nếp. Ngoài ra, bánh quy bơ GPR trong hộp giấy trắng, với thiết kế lịch sự và giá cả hợp lý, cũng là một lựa chọn thích hợp cho các tín đồ đến thắp hương cầu phúc.
Đền Mẫu Đồng Đăng
Địa chỉ: Thị trấn Đồng Đăng, Cao Lộc, Lạng Sơn.
Đền Mẫu Đồng Đăng, một trong những ngôi đền thờ Mẫu linh thiêng nhất miền Bắc, không chỉ thờ cúng các vị Phật mà còn tôn thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh, một trong những vị thánh được người dân tôn kính nhất. Ngôi đền được xây dựng theo thiết kế 5 gian, mang lại không gian thờ tự trang nghiêm và hài hòa với thiên nhiên.
Trong cùng là khu Tam Bảo, nơi thờ Phật Bà Quan Âm Bồ Tát và Phật Chuẩn Đề, hai vị Phật biểu trưng cho tình thương và trí tuệ. Phía ngoài là nơi thờ Tam Tòa Thánh Mẫu, bao gồm Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn, Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ và Mẫu Đệ Nhất Thượng Thiên, những vị thánh mang lại sự che chở, bình an cho người dân.
Chính điện của đền thờ Bà Chúa Liễu Hạnh, biểu tượng của sự sống, tài lộc và hạnh phúc. Hai bên gian chính điện lần lượt thờ Chầu Lục và Chầu Bơ, những vị thần bảo vệ và giúp đỡ trong công việc và cuộc sống. Gian bên phải dành cho Sơn Trang và các vị Chầu Chín cùng Chầu Mười Đồng Mỏ, còn gian bên trái thờ Chầu Đệ Tứ Khâm Sai cùng các thánh cô, thánh cậu và Triều Đức Đại Vương, những nhân vật có công lớn trong lịch sử và tín ngưỡng dân gian.
Thời điểm đông đúc nhất tại đền là vào dịp lễ Tết và mùng 10 tháng Giêng hàng năm, khi nhiều du khách và người dân đến hành hương, cầu khấn cho một năm mới an lành và hạnh phúc. Đến với đền, du khách chỉ cần chuẩn bị một ít hoa quả, bánh kẹo và thành tâm cầu khấn, bày tỏ lòng thành kính và cầu mong sự che chở của các vị thần.
Không chỉ là nơi tâm linh, Đền Mẫu Đồng Đăng còn là một điểm đến hấp dẫn, nơi mọi người có thể trải nghiệm văn hóa và phong tục tập quán phong phú của vùng đất Lạng Sơn.
Các đền thờ Mẫu ở miền Bắc không chỉ là những công trình kiến trúc độc đáo mà còn là những di sản văn hóa vô giá, là nơi lưu giữ những giá trị tinh thần sâu sắc của người Việt. Hãy cùng chúng tôi khám phá những ngôi đền thờ Mẫu tuyệt đẹp ở miền Bắc và cảm nhận vẻ đẹp tâm linh của dân tộc nhé!
