Cách mạng xã hội Nga, hay còn gọi là Cách mạng tháng Mười Nga (10/1917), là một sự kiện lịch sử có tầm quan trọng to lớn, đánh dấu bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử nhân loại. Cách mạng đã lật đổ chế độ Nga hoàng chuyên chế, lạc hậu, thiết lập nhà nước Xô viết đầu tiên trên thế giới, mở ra kỷ nguyên mới cho lịch sử Nga và thế giới.
Tình hình nước Nga sau cách mạng Tháng Hai
Sau Cách mạng Tháng Hai năm 1917 tại Nga, nước Nga đã trải qua một loạt biến đổi và sự kiện quan trọng:
- Lúc đầu, Cách mạng Tháng Hai lật đổ chế độ Tự quyền của Nga và lập ra Chính phủ Tạm thời do Nguyễn công Hồng và Alexander Kerensky lãnh đạo. Tuy nhiên, sự ổn định chính trị không kéo dài, và nước Nga trải qua một giai đoạn bất ổn với cuộc Cách mạng tháng Mười (October Revolution) vào tháng Mười năm 1917.
- Cuộc Cách mạng tháng Mười dẫn đến việc lật đổ chính phủ tạm thời và thiết lập chế độ Xã hội chủ nghĩa với sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Nga (Bolshevik). Vladimir Lenin trở thành lãnh tụ của nước Nga.
- Nước Nga sau đó thoát khỏi cuộc Chiến tranh Thế giới thứ Nhất thông qua Hiệp ước Brest-Litovsk năm 1918, nhưng đánh mất một phần lãnh thổ rộng lớn cho Đức, Áo-Hung và Thổ Nhĩ Kỳ.
- Cuộc Nội chiến Nga bùng nổ giữa quân đội Trắng, ủng hộ chế độ phong kiến và nước ngoại, và quân đội Đỏ, ủng hộ Xã hội chủ nghĩa. Cuộc Nội chiến kéo dài từ năm 1918 đến năm 1922 và gây ra hậu quả nghiêm trọng cho đất nước, với hàng triệu người thiệt mạng.
- Năm 1922, Nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Liên bang Nga (RSFSR) và các quốc gia thuộc Liên bang Nga khác hình thành Liên Xô, một liên minh Xã hội chủ nghĩa chính thống, với Moscow là thủ đô.
- Sau khi kết thúc Cuộc Nội chiến Nga và trong những năm tiếp theo, nước Nga phải đối mặt với sự hủy diệt của cuộc Nội chiến, sự kém cỏi về kinh tế, và nạn đói. Chính sách New Economic Policy (NEP) được thiết lập để cải thiện tình hình kinh tế và xã hội.
- Năm 1924, Vladimir Lenin qua đời và Joseph Stalin tiếp tục lãnh đạo Liên Xô. Dưới thời Stalin, Liên Xô trải qua quá trình công nghiệp hóa và tinh giản nông nghiệp, nhưng cũng gặp phải hàng loạt vấn đề và cưỡng chế chính trị nghiêm ngặt.
- Nước Nga tiếp tục tồn tại trong hình thức Liên bang Xã hội chủ nghĩa Xô viết sau Thế chiến II và trở thành một siêu cường thế giới trong thập kỷ 20, tham gia vào cuộc chiến tranh Lạnh với Hoa Kỳ và liên minh phương Tây.
Nguyên nhân dẫn đến Cách mạng tháng Mười
Cuộc cách mạng tháng Mười Nga, hay Cách mạng Bolshevik, đã xảy ra vào năm 1917 và dẫn đến sự lên nắm quyền của Đảng Cộng sản Nga (Bolshevik) do Vladimir Lenin lãnh đạo. Có nhiều nguyên nhân đã góp phần dẫn đến cuộc cách mạng này:
- Khủng hoảng xã hội và kinh tế: Nga đang trải qua một giai đoạn khủng hoảng nghiêm trọng sau tham gia vào Chiến tranh Thế giới I. Cuộc chiến này đã gây ra tổn thất lớn và kéo dài, khiến người dân Nga phải chịu đựng sự thiếu thốn, thiếu thực phẩm và điều kiện sống kém cỏi. Khủng hoảng kinh tế và xã hội đã làm gia tăng sự bất bình và sự phản đối chính phủ.
- Thất bại trong cuộc Chiến tranh Thế giới I: Sự thất bại của Nga trong cuộc Chiến tranh Thế giới I đã đánh dấu sự yếu đuối của chính phủ và lãnh đạo quân đội. Cuộc thất bại này đã khiến người dân mất niềm tin vào chính phủ và quân đội và thúc đẩy sự phản đối và bất bình trong quân đội và dân cư.
- Bất bình trong quân đội: Quân đội Nga đã trải qua sự bất bình và phản kháng nội bộ trong cuộc Chiến tranh Thế giới I. Sự bất mãn về điều kiện sống và sự chán ghét chiến tranh đã khiến một số binh sĩ bắt đầu nổi loạn và không tuân thủ lệnh.
- Thất bại của chính phủ tạm thời: Chính phủ tạm thời do Alexander Kerensky lãnh đạo đã thất bại trong việc giải quyết các vấn đề xã hội và kinh tế quan trọng. Chính phủ này đã không thể đáp ứng được yêu cầu của người dân về thực phẩm, đất đai, và cuộc sống tốt đẹp hơn.
- Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Nga (Bolshevik): Đảng Bolshevik do Vladimir Lenin lãnh đạo đã lên tiếng và tổ chức sự phản kháng chống lại chính phủ tạm thời. Các thành viên của Đảng đã tận dụng tình hình khủng hoảng để tạo điều kiện cho cuộc cách mạng và lên nắm quyền.
- Sự hỗ trợ của lực lượng nhân dân: Cuộc cách mạng tháng Mười đã nhận được sự ủng hộ của nhiều tầng lớp xã hội, đặc biệt là công nhân và binh sĩ. Những người này đã tham gia vào cuộc cách mạng với hi vọng vào một cuộc sống tốt đẹp hơn và sự chấm dứt của cuộc chiến tranh.
Diễn biến cuộc cách mạng
Sau Cách mạng dân chủ tư sản Tháng Hai 1917 ở Nga, đã xuất hiện tình trạng hai chính quyền đồng thời tồn tại. Một bên là Chính phủ lâm thời tư sản và bên còn lại là Xô-viết các đại biểu công nhân và binh sĩ, với Xô-viết Pê-tơ-rô-grát đứng đầu. Trong tình hình này, V.I. Lênin và Đảng Bôn-sê-vích đã xác định rằng cuộc cách mạng Nga đang tiến hóa từ một cách mạng dân chủ tư sản sang một cách mạng xã hội chủ nghĩa.
Trong tháng 4 năm 1917, V.I. Lênin trở về Nga và tiến hành việc lãnh đạo cuộc cách mạng trực tiếp, nhằm thay đổi cách mạng Nga từ dạng dân chủ tư sản sang hình thức xã hội chủ nghĩa. Đồng thời, ông cũng đặt ra mục tiêu loại bỏ tình trạng hai chính quyền thông qua các biện pháp hòa bình. Vào ngày 16 tháng 4 năm 1917, V.I. Lênin đã tới Thủ đô Pê-tơ-rô-grát và trình bày Luận cương Tháng Tư, một tài liệu chiến lược định hướng cho cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa với khẩu hiệu “Tất cả quyền lực thuộc về tay các Xô-viết!”.
Vào đầu tháng 7 năm 1917, Chính phủ lâm thời đã quyết định đàn áp các phong trào đấu tranh của quần chúng và tấn công các Xô-viết, dẫn đến tình trạng khủng hoảng chính trị nghiêm trọng tại Nga. V.I. Lênin đã phải thực hiện hoạt động bí mật tại vùng Ra-dơ-líp, cách Thủ đô Pê-tơ-rô-grát 34 km, để tránh bị truy lùng bởi Chính phủ lâm thời. Từ nơi này, ông tiếp tục chỉ đạo phong trào cách mạng ở Nga và rõ ràng rằng thời kỳ đấu tranh hòa bình đã kết thúc, và các lực lượng cách mạng trong nước cần phải chuẩn bị cho cuộc nổi dậy vũ trang nhằm chiếm quyền lãnh đạo.
Vào đầu tháng 8 năm 1917, tại Đại hội lần thứ sáu của Đảng Công nhân Xã hội Dân chủ Nga (Bôn-sê-vích) tổ chức một cuộc họp bán công khai tại Pê-tơ-rô-grát. Dù V.I. Lênin không tham dự cá nhân, ông vẫn đang lãnh đạo Đại hội từ xa và đã đề xuất đường lối cách mạng vũ trang để giành quyền lãnh đạo. Trong thời gian này, Lênin hoàn thành việc viết cuốn sách “Nhà nước và cách mạng,” trong đó ông đặt nhiệm vụ cho giai cấp vô sản phải đấu tranh vũ trang để chiếm quyền lãnh đạo.
Theo quyết định của Ủy ban Trung ương của Đảng Bôn-sê-vích, ngày 7-10-1917, V.I. Lênin từ Phần Lan bí mật trở về Pê-tơ-rô-grát để trực tiếp chỉ đạo cuộc khởi nghĩa. Ngày 10-10-1917, dưới sự chỉ đạo của Lênin, Hội nghị Ủy ban Trung ương của Đảng Bôn-sê-vích đã họp và thông qua kế hoạch cách mạng vũ trang mà Lênin đã đề xuất.
Ngày 12-10-1917, Xô-viết Pê-tơ-rô-grát đã thành lập Ủy ban Quân sự cách mạng để chỉ đạo chuẩn bị và tiến hành cuộc khởi nghĩa vũ trang tại Thủ đô.
Ngày 16-10-1917, Ủy ban Trung ương của Đảng Bôn-sê-vích đã thành lập Trung tâm quân sự cách mạng để lãnh đạo cuộc khởi nghĩa trên toàn quốc. Các tổ chức Đảng Bôn-sê-vích đã tích cực thực hiện các công việc quan trọng trên các mặt chính trị, tổ chức và quân sự để tiến hành cuộc khởi nghĩa vũ trang.
Trong khi đó, Chính phủ lâm thời đã áp dụng những biện pháp khẩn cấp để đàn áp cuộc khởi nghĩa vũ trang của giai cấp vô sản. Họ đã điều động 70 tiểu đoàn xung kích và một số trung đoàn độc lập của quân đội từ mặt trận về để bảo vệ các trung tâm lớn như Pê-tơ-rô-grát và Mát-xcơ-va.
Ngày 24-10-1917, Chính phủ lâm thời đã thực hiện một loạt biện pháp để đàn áp cuộc khởi nghĩa, bao gồm việc bắt giam các ủy viên của Ủy ban Quân sự cách mạng, kiểm tra và đóng cửa các tờ báo của Đảng Bôn-sê-vích, và ra lệnh chiếm Cung điện Mùa Đông. Thủ tướng Chính phủ lâm thời A. Kerenski đã tuyên bố sẽ sử dụng mọi biện pháp để đàn áp cuộc khởi nghĩa ở Pê-tơ-rô-grát.
Với tình hình ngày càng trở nên khẩn trương và nghiêm trọng, V.I. Lênin đã đưa ra quyết định tiến hành khởi nghĩa ngay lập tức. Trong ngày 24-10-1917, V.I. Lênin đã gửi ba thư tới Ủy ban Trung ương của Đảng Bôn-sê-vích, yêu cầu rằng cuộc khởi nghĩa phải được tiến hành trong đêm đó.
Vào tối ngày 24-10-1917 (theo lịch Nga cũ, tức tối ngày 6-11-1917), V.I. Lênin đến Cung điện Mùa Đông tại Pê-tơ-rô-grát để trực tiếp chỉ đạo cuộc khởi nghĩa vũ trang nhằm lật đổ Chính phủ tạm thời của tư sản và thiết lập chính quyền Xô-viết. Cuộc khởi nghĩa vũ trang đã bùng nổ vào đêm 24-10-1917 tại Thủ đô Pê-tơ-rô-grát (nay là thành phố Xanh-pê-téc-bua). Lực lượng tham gia khởi nghĩa, gồm các đơn vị Cận vệ đỏ của công nhân Pê-tơ-rô-grát, binh sĩ cách mạng và thủy thủ Hạm đội Ban-tích (khoảng 200 nghìn người), được lãnh đạo bởi Đảng Bôn-sê-vích dưới sự chỉ đạo của V.I. Lênin, đã chiếm giữ các vị trí quan trọng ở Thủ đô, bao gồm các cầu qua sông Nê-va, nhà ga xe lửa, trung tâm bưu điện, nhà máy điện, Ngân hàng quốc gia và các cơ quan quan trọng khác.
Vào sáng ngày 25-10-1917, trừ Cung điện Mùa Đông và một số nơi khác, các lực lượng khởi nghĩa đã kiểm soát Thủ đô Pê-tơ-rô-grát. Lúc 10 giờ sáng, Trung tâm quân sự cách mạng của Xô-viết Pê-tơ-rô-grát đã phát đi lời kêu gọi “Gửi các công dân Nga” của V.I. Lênin, tuyên bố rằng Chính phủ tạm thời đã bị lật đổ và quyền lãnh đạo đã chuyển sang tay các Xô-viết. Sau đó, vào lúc 21 giờ 40 phút, theo pháo lệnh của tàu chiến “Rạng đông,” lực lượng khởi nghĩa tiến công vào Cung điện Mùa Đông – nơi cuối cùng còn lại của Chính phủ lâm thời. Đến lúc 2 giờ 10 phút sáng ngày 26-10-1917, Cung điện Mùa Đông đã bị chiếm giữ, và các bộ trưởng trong Chính phủ tạm thời A. Kerenski đã trốn ra nước ngoài.
Trong ngày 25-10-1917, Đại hội toàn quốc của Xô-viết đã khai mạc lần thứ hai. Đại hội này đã thông qua lời kêu gọi “Gửi công nhân, binh sĩ và nông dân,” được V.I. Lênin soạn thảo. Đại hội ra quyết định rằng các đại biểu công nhân, binh sĩ và nông dân của Xô-viết có trách nhiệm bảo đảm trật tự cách mạng.
Tại phiên họp diễn ra đêm 26 rạng sáng 27-10-1917 theo lịch Nga cũ (tức đêm 8 rạng sáng 9-11-1917), Ðại hội thông qua hai văn kiện đầu tiên của Chính quyền Xô-viết: “Sắc lệnh hòa bình” và “Sắc lệnh ruộng đất” của V.I.Lênin. “Sắc lệnh hòa bình” kêu gọi hòa ước dân chủ và công bằng, lên án chiến tranh đế quốc chủ nghĩa là “tội ác lớn nhất đối với nhân loại.” “Sắc lệnh ruộng đất” thủ tiêu ruộng đất của giai cấp địa chủ và chia đất cho nông dân. Hội đồng các Ủy viên nhân dân do V.I.Lênin đứng đầu đã được bầu ra làm Chính phủ Xô-viết đầu tiên.
Ngày 15-11-1917, Chính quyền Xô-viết được thiết lập tại Mát-xcơ-va và đến tháng 3-1918, họ giành chiến thắng hoàn toàn trên toàn bộ nước Nga. Cách mạng Tháng Mười Nga đã toàn thắng.
Kết quả cuộc cách mạng
Cuộc cách mạng Tháng Mười Nga đã mang lại những kết quả quan trọng và sâu sắc cho Nga và thế giới:
- Lật đổ Chính phủ tư sản lâm thời: Cuộc cách mạng đã lật đổ Chính phủ tư sản lâm thời và chấm dứt sự tồn tại của hai chính quyền song song, đánh dấu sự nắm quyền của Chính quyền Xô-viết.
- Thiết lập Chính phủ Xô-viết: Cuộc cách mạng đã dẫn đến việc thiết lập Chính phủ Xô-viết, với V.I. Lenin là lãnh đạo. Đây là Chính phủ đầu tiên trên thế giới được lãnh đạo bởi người theo chủ nghĩa xã hội chủ nghĩa.
- Sắc lệnh hòa bình: Cuộc cách mạng đã công bố “Sắc lệnh hòa bình,” lên án chiến tranh đế quốc chủ nghĩa và kêu gọi các nước tham chiến ký kết hòa ước dân chủ và công bằng. Điều này thể hiện cam kết của Chính quyền Xô-viết đối với hòa bình thế giới.
- Sắc lệnh ruộng đất: Cuộc cách mạng đã công bố “Sắc lệnh ruộng đất,” thủ tiêu ruộng đất của giai cấp địa chủ và chia đất cho nông dân. Điều này giúp thay đổi cơ cấu xã hội ở Nga và giới thiệu cải cách đất đai.
- Sự thống nhất đất nước: Cuộc cách mạng đã giúp thống nhất đất nước và chấm dứt tình trạng mất mát của Nga trong cuộc Chiến tranh Thế giới thứ nhất.
- Sự ra đời của Nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Liên Xô: Cuộc cách mạng đã làm nền cho sự ra đời của Nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Liên Xô, tiền thân của Liên Xô và sau này là Nga Xô-viết.
Ý nghĩa và giá trị thời đại của Cách mạng Tháng Mười Nga
Cuộc cách mạng Tháng Mười Nga đã đánh dấu một sự kiện lịch sử quan trọng, thay đổi toàn cầu và giải phóng nhân loại khỏi áp bức đế quốc. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử mà liên minh công nhân, nông dân và binh lính, dưới sự lãnh đạo của giai cấp công nhân, lên tiếng lật đổ chế độ Nga hoàng và thiết lập Nhà nước Xô-viết – Nhà nước công nông đầu tiên trên thế giới.
Khác với các cuộc cách mạng xã hội khác, Cách mạng Tháng Mười Nga là cuộc cách mạng đầu tiên thực hiện mục tiêu giải phóng con người khỏi áp bức, bóc lột và thiết lập một chế độ xã hội mới công bằng, dân chủ, và tiến bộ. Cuộc cách mạng này đã lan tỏa tầm ảnh hưởng toàn cầu, khích lệ các phong trào giải phóng dân tộc và phong trào cộng sản trên khắp thế giới.
Cách mạng Tháng Mười Nga đã mở ra những thay đổi lớn trong lịch sử Nga, bao gồm việc loại bỏ ách áp bức của chế độ Nga hoàng và công bằng đất đai, cải cách xã hội, giáo dục, và quyền lợi công dân. Nó cũng đã thiết lập nền móng cho Liên Xô và chế độ xã hội chủ nghĩa.
Cuộc cách mạng Tháng Mười Nga cũng có ảnh hưởng lớn đối với Nguyễn Ái Quốc (Hồ Chí Minh) và phong trào giải phóng dân tộc ở Việt Nam. Nó cung cấp cho ông những lý tưởng và con đường để đấu tranh cho độc lập và tự do của Việt Nam khỏi áp bức đế quốc.
Tổng cộng, cuộc cách mạng Tháng Mười Nga đã có tầm ảnh hưởng to lớn đối với thế giới và vẫn tiếp tục tỏa sáng, khuyến khích sự nghiệp giải phóng và phấn đấu cho một thế giới công bằng và tự do.
Kết luận: Cách mạng xã hội Nga đã để lại những bài học kinh nghiệm quý báu cho phong trào giải phóng dân tộc và phong trào công nhân quốc tế. Cách mạng là nguồn cổ vũ to lớn cho các dân tộc bị áp bức trên thế giới trong cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do và tiến bộ xã hội.
